Việt Nam thuộc khu vực sỏi tiết niệu cao trên thế giới

Nhiều người Việt mắc sỏi tiết niệu do các yếu tố: cơ địa, môi trường sống, thói quen ăn mặn, ít uống nước… nên Việt Nam nằm trong “vành đai sỏi” thế giới.

Mổ sỏi thận nhiều lần

Người bệnh đến khám, điều trị sỏi tiết niệu tại khoa Tiết niệu, BVĐK Tâm Anh TP.HCM chiếm 40%-60% trong tổng số các loại bệnh về tiết niệu.

Từ Khánh Hòa, bà N.M.H. 56 tuổi, đến Bệnh viện Tâm Anh TP.HCM khám thận định kỳ. Lần này, tiến sĩ bác sĩ Lê Phúc Liên, Trưởng Đơn vị Niệu nữ, Trung tâm Tiết niệu – Thận học – Nam khoa phát hiện hai thận có nhiều sỏi. Riêng thận phải có hai viên kích thước 6mm và 16mm, nguy cơ rơi xuống niệu quản cao vì sỏi nằm ở đài trên và đài giữa của thận. Nếu không điều trị sớm, khi sỏi rơi xuống niệu quản, bệnh nhân sẽ xuất hiện cơn đau bão thận (cơn đau quặn thận).

Nghe thông tin bị sỏi thận, bà H. rùng mình vì bà đã vật lộn với sỏi thận suốt 20 năm qua. Trước đây, bà đã trải qua 1 cuộc mổ mở, 2 cuộc mổ nội soi vì sỏi thận nhiều lần rơi xuống niệu quản. Bà ví cơn đau sỏi thận khiến bà như “chết đi sống lại”, quằn quại đến mức “vừa đi vừa bò”. Theo dõi bệnh sử, bác sĩ Liên tư vấn người bệnh thực hiện nội soi niệu quản ngược dòng bằng ống mềm, tán sỏi thận bằng laser. Phương pháp này nhẹ nhàng, ít xâm lấn, vừa giúp người bệnh hồi phục nhanh sau phẫu thuật, vừa có thể lấy được hết sỏi trong thận phải ra ngoài, từ đó tránh nguy cơ sỏi rơi xuống niệu quản phải.

Chưa đầy 1 ngày sau can thiệp, bà H. hết đau, vận động, sinh hoạt bình thường và được xuất viện. “Tôi như quẳng được nỗi sợ cơn đau do sỏi thận”, bà H. nói.

Tuy cuộc mổ đã giải quyết được nguy cơ trước mắt, song bác sĩ Liên cho hay, người bệnh có cơ địa dễ tái phát sỏi. Do đó, bà H. không tránh khỏi việc phải nhập viện điều trị sỏi tiết niệu trong tương lai.

Cũng có cơ địa dễ tái phát sỏi, bà P.T.A. (70 tuổi, ngụ TP.HCM) nhập viện nhiều lần do sỏi tiết niệu: sỏi san hô 2 thận, sỏi kẹt niệu quản gây đau bão thận và nhiễm khuẩn đường tiết niệu. Cứ khoảng vài năm, bà lại phải phẫu thuật giải quyết sỏi và các biến chứng sỏi tiết niệu. Bà A. đã trải qua nhiều cuộc phẫu thuật lớn nhỏ khác nhau, như mổ mở lấy sỏi san hô hai thận trong lần đầu tiên, sau đó là các lần mổ nội soi tán sỏi thận qua da, nội soi ngược dòng tán sỏi bằng laser…, thạc sĩ bác sĩ Nguyễn Tân Cương, Phó khoa Tiết niệu, Trung tâm Tiết niệu – Thận học – Nam khoa cho biết.

Người Việt bị sỏi tiết niệu thuộc nhóm cao trên thế giới. Thư viện y học quốc gia Mỹ ước tính 1%-13% dân số thế giới mắc sỏi tiết niệu. Tỷ lệ này ở châu Á là 1%-19,1%. Riêng Việt Nam nằm trong “vành đai sỏi” của thế giới. Người dân các nước Đông Nam Á, Tây Á, Nam Á có tỷ lệ bị sỏi cao nhất 5%-19,1%, trong khi người dân ở Đông Á và Bắc Á chỉ có 1%-8% bị sỏi. Tỷ lệ tái phát sỏi tiết niệu là 21%-53% sau 3-5 năm.

Sỏi tiết niệu hình thành do sự kết tinh tự nhiên của các tinh thể vô cơ trong nước tiểu. Sỏi tiết niệu có thể gặp ở bất kỳ vị trí nào trong đường tiểu như thận (sỏi thận), niệu quản (sỏi niệu quản), bàng quang (sỏi bàng quang) và niệu đạo (sỏi niệu đạo).

5 yếu tố nguy cơ gây sỏi tiết niệu

Các nhà khoa học vẫn chưa biết nguyên nhân chính xác gây sỏi tiết niệu. Một số yếu tố nguy cơ liên quan đến tỷ lệ mắc bệnh cao ở người Việt Nam, bao gồm:

1. Thói quen uống ít nước, ăn mặn

Bác sĩ Cương cho biết, Việt Nam thuộc vùng nhiệt đới, thời tiết nắng nóng nhiều, nhất là miền Nam, miền Trung. Lượng nước mất qua hơi thở, mồ hôi, nước tiểu thường nhiều hơn lượng nước mỗi ngày đưa vào cơ thể. Do đó, cơ thể thiếu nước làm lượng nước tiểu ít, nước tiểu bị cô đặc, tạo điều kiện thuận lợi cho các tinh thể trong nước tiểu kết tinh thành sỏi.

Bên cạnh đó, người Việt có thói quen ăn mặn với các món kho, xào, khô, muối chua, mắm… Ăn mặn khiến nước tiểu thải ra cũng nhiều muối, dễ kết tinh thành sỏi. Người dùng quá nhiều chất bổ sung, như canxi, vitamin C hoặc D hoặc thường xuyên ăn thịt, nội tạng động vật, hải sản… cũng gây ra sỏi.

2. Chất lượng nước

Nguồn nước tự nhiên ở các vùng núi đá vôi chứa nhiều khoáng chất, nhất là canxi (nước cứng). Dù nước được xử lý lọc nhưng không khử được vôi và các khoáng chất này – những nguyên tố gây ra sỏi tiết niệu, sỏi thận. Người dân các vùng có núi đá vôi thường được khuyến cáo tránh dùng nước giếng đun sôi để nguội, nên dùng nước máy, nước lọc.

3. Nhiễm trùng tiết niệu

Người Việt bị nhiễm trùng đường tiểu nhiều. Tình trạng nhiễm trùng đường tiểu, đặc biệt ở người nhiễm trùng tái phát, mạn tính, làm phân hóa urê và gây ra tính kiềm trong nước tiểu, gián tiếp tạo ra sỏi. Nhiễm trùng và viêm niêm mạc niệu quản, niệu đạo, bàng quang dễ gây lắng đọng canxi, oxalate dẫn tới hình thành sỏi.

Ngoài ra, nhiễm trùng tiết niệu gây tổn thương tế bào thận, sưng viêm trong nhiễm trùng ảnh hưởng tới hoạt động bài tiết. Có một vòng lặp xảy ra khi sỏi tiết niệu hình thành khi một người bị nhiễm trùng đường tiểu kéo dài. Đồng thời, sỏi tiết niệu dễ gây tác dụng ngược khiến hệ tiết niệu bị nhiễm trùng mạn tính, bác sĩ Cương thông tin.

4. Do các bệnh khác

Các bệnh về rối loạn về chuyển hóa, gây dư thừa và lắng đọng các chất như canxi, axit uric, cystine… trong nước tiểu, hệ tiết niệu cũng dễ hình thành và tái phát sỏi.

Dị dạng đường tiết niệu bẩm sinh, hẹp niệu quản, bệnh thần kinh bàng quang, phì đại tuyến tiền liệt, khiến nước tiểu ứ đọng trong bàng quang, thận; huyết áp cao, béo phì, ít vận động cũng dễ tạo sỏi tiết niệu. Người phải cắt bỏ một đoạn ruột dài cũng có nguy cơ khó hấp thu nước, chất điện giải, canxi…  dễ hình thành sỏi.

5. Cơ địa đặc biệt

Khoảng 15%-20% trường hợp có sỏi thận hai bên, trong tổng số người bị sỏi thận, bác sĩ Cương thông tin. Những người này có cơ địa đặc biệt, dễ hình thành sỏi và tái phát sỏi dù tuân thủ chỉ định điều trị, phòng bệnh của chuyên gia y tế.

Đa số sỏi tiết niệu có tính chất gia đình. Thực tế, những người sống cùng nhà, như ba mẹ, anh chị em, nếu một người có sỏi thì những người khác cũng dễ bị hơn. Một yếu tố khác là lối sống và thói quen ăn uống của các thành viên trong gia đình thường giống nhau. Sỏi cystine là loại sỏi có đặc tính di truyền rõ ràng. Loại sỏi này xuất hiện ở người trẻ, tạo thành sỏi san hô, cứng, không cản quang, và dễ tái phát.

Theo bác sĩ Liên, sỏi tiết niệu có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm như suy giảm chức năng thận, hoặc nhiễm khuẩn ở thận. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời có thể đe dọa tính mạng. Do đó, khi có dấu hiệu tiểu ra máu, tiểu buốt, đau lưng hông dữ dội… người bệnh cần đến cơ sở y tế, có chuyên khoa tiết niệu để được chẩn đoán và điều trị.