Hạ thân nhiệt cứu não trẻ sơ sinh

BVĐK Tâm Anh cứu sống mẹ con sản phụ nguy kịch vì đường huyết tăng, thai suy, bé chào đời phải hạ thân nhiệt, ngăn chặn tế bào não tổn thương.

Bệnh nhi là con của sản phụ Hà Thu, 32 tuổi, suy thai cấp ở tuần 36 phải mổ cấp cứu lấy thai. Bé gái chào đời nặng 2,4 kg, ngạt, cơ thể tím tái. Bé hồi tỉnh sau khi bác sĩ bóp bóng hồi sức liên tục trong 5 phút, nhưng thở yếu phải thở oxy. Sau đó, bé được chuyển về khu hồi sức Sơ sinh.

Ngày 29/8, TS.BS Đỗ Hữu Thiều Chương, Phó giám đốc Trung tâm Sơ sinh cho biết, bác sĩ đánh giá bé phản xạ yếu, có cơn gồng, thiếu tưới máu mức trung bình đến nặng, xét nghiệm máu kết quả toan máu nặng, có chỉ định hạ thân nhiệt khẩn cấp sau 1,5 giờ chào đời. Quá trình hạ thân nhiệt kéo dài 72 giờ, mục tiêu giảm thiểu tế bào não đang tổn thương do ngạt trước sinh. Sau 3 ngày điều trị, bé gái hồng hào trở lại, được tập bú, được xuất viện về với gia đình.

Bác sĩ Chương lý giải trẻ sơ sinh ngạt là do suy giảm trao đổi oxy giữa mẹ và thai nhi. Sự thiếu hụt oxy này làm chết tế bào thần kinh gây tình trạng toan chuyển hoá và tổn thương các cơ quan khác ở bào thai. Trường hợp sản phụ Hà Thu được mổ cấp cứu kịp thời, ngừa tử vong cho em bé, nhưng có nguy cơ để lại di chứng do tế bào não tổn thương, hoại tử.

Để ngăn chặn não tổn thương, các bác sĩ sử dụng hệ thống máy làm lạnh hiện đại để hạ thân nhiệt chỉ huy ở trẻ sơ sinh. Máy có cơ chế dẫn nước muối lạnh đi vào bộ đồ đặc biệt bao bọc toàn bộ vùng đầu, toàn thân và phủ tới các chi của trẻ, giúp nhiệt độ trẻ luôn giữ mức 33,5 °C trong vòng 72 giờ. Sau 72 giờ, máy sẽ tự động làm ấm trong 6 tiếng đưa thân nhiệt em bé trở về bình thường.

Theo thống kê có tới 20-50% số trẻ sơ sinh tử vong do thiếu cung cấp oxy và thiếu máu cục bộ não. Trước đây chưa có biện pháp nào có thể ngăn chặn các tổn thương do thiếu oxy não gây ra, trẻ sống sót có nguy cơ bại não, yếu liệt chi, khuyết tật thần kinh, chậm vận động và chậm phát triển trí tuệ.

Hiện nay, phương pháp hạ thân nhiệt chỉ huy giúp điều trị bệnh não thiếu oxy, giảm tỷ lệ tử vong và ngăn ngừa biến chứng. “Việc giảm nhiệt độ từ 3-5°C so với nhiệt độ cơ thể bình thường có thể làm giảm chấn thương não tiến triển. Não giảm phù, viêm, cải thiện tưới máu và cung cấp oxy, do đó tế bào não có nhiều cơ hội hồi phục hơn”, bác sĩ Chương nói.

Phương pháp hạ thân nhiệt tương đối an toàn, có thể gặp một số tác dụng phụ như giảm nhẹ nhịp tim, giảm tiểu cầu, tăng bạch cầu, rối loạn điện giải. Những tác dụng bất lợi này không đáng kể so với lợi ích mà nó đem lại. Trẻ sơ sinh được chỉ định phương pháp hạ thân nhiệt chỉ huy phải có các điều kiện như: tuổi thai từ 36 tuần, cân nặng trên 2kg, tiền sử suy thai cấp, nhịp tim thai giảm… Bệnh nhi đến bệnh viện trong vòng 6 giờ sau sinh.

TS.BS Nguyễn Thị Yến Thu, Trung tâm Sản Phụ khoa cho biết, thế giới và Việt Nam ghi nhận nhiều trường hợp thai chết lưu do mẹ mắc tiểu đường. Trường hợp chị Thu chỉ cần muộn 15 phút, thai có thể tử vong trong bụng mẹ.

Trước đó, người mẹ khám thai tại BVĐK Tâm Anh phát hiện tiểu đường thai kỳ ở tuần 25. Sau 2 tuần điều chỉnh chế độ ăn không thể kiểm soát, chị được điều trị insulin và đường huyết được kiểm soát tốt. Tuy nhiên trước ngày nhập viện, chị Thu có dấu hiệu khát nước, tiểu nhiều, đo đường huyết tại nhà lúc nửa đêm lên 400 mg/dl, tăng đột biến, nghi ngờ máy đo sai. Sáng 19/8, chị đến bệnh viện, bác sĩ siêu âm phát hiện suy thai cấp, bật báo động đỏ khẩn cấp mổ cứu thai.

Sau mổ, sản phụ bị biến chứng nhiễm toan đái tháo đường, chỉ số đường huyết 450 mg/dl, gấp 4-5 người bình thường, trong khi độ pH máu giảm thấp, toan máu nặng, nguy cơ tử vong. Để cứu sống sản phụ, các bác sĩ khoa Hồi sức tích cực thực hiện truyền insulin liên tục, bổ sung dịch, natri bicarbonat điều trị nhiễm toan chuyển hóa. Sau 2 ngày hồi sức, các chỉ số kiểm soát ổn, riêng đường huyết chưa quay về mức bình thường, bệnh nhân tiếp tục điều trị tại khoa Nội tiết – Đái tháo đường.

TS.BS Trần Hữu Thanh Tùng, khoa Nội tiết – Đái tháo đường cho biết, nhiễm toan đái tháo đường (DKA) là một biến chứng cấp tính của đái tháo đường, không thường gặp ở bệnh nhân đái tháo đường mang thai, tỷ lệ DKA khoảng 1-2% trong tổng số phụ nữ mang thai có rối loạn dung nạp glucose.

Trong bối cảnh nhiễm toan, người mẹ có thể chuyển dạ sinh non, cùng các biến chứng nghiêm trọng như suy thận cấp, suy hô hấp, thiếu máu cơ tim, sốc; nguy cơ tử vong nếu không được hồi sức cấp cứu kịp thời. Ở bào thai nguy cơ sinh non, tử vong do thiếu oxy vì mẹ có tình trạng giảm oxy trong máu gây giảm oxy qua thai.

Theo bác sĩ Tùng, đường huyết tăng vọt đột ngột ở bệnh nhân đái tháo đường thường do các nguyên nhân như bỏ điều trị, nhiễm trùng, chấn thương, stress cấp tính. Tuy nhiên, qua sàng lọc sản phụ không có các yếu tố trên. Ở trường hợp sản phụ Thu, trong giai đoạn mang thai bệnh nhân có thể đã mắc đái tháo đường type 1 – một trong những nguyên nhân chính gây nhiễm toan ceton.

Bác sĩ khuyến cáo, thai phụ được chẩn đoán tiểu đường trong giai đoạn thai kỳ cần kiểm soát ăn uống, kiểm tra đường huyết mỗi ngày. Khi xét nghiệm phát hiện bất thường phải đến bệnh viện ngay để được điều trị sớm, tránh hậu quả đáng tiếc.