Phẫu thuật tiết niệu trẻ em nhiều thách thức

Nhiều bé trai mắc dị tật lỗ tiểu lệch thấp nhưng ít bác sĩ chuyên khoa phẫu thuật tiết niệu nhi, tỷ lệ biến chứng sau mổ cao, can thiệp trễ ảnh hưởng đến tâm lý, sinh lý, chất lượng sống của trẻ…

Đây là thông tin được TS.BS Phạm Ngọc Thạch, Phó giám đốc Bệnh viện Nhi đồng 2 và TS.BS Lê Thanh Hùng, Trưởng khoa Ngoại thận – Tiết niệu, Bệnh viện Nhi Đồng 1, TP.HCM, cho biết tại Hội nghị Tiết niệu Đông Nam Á (FAUA) 2023, diễn ra tại Viện nghiên cứu Tâm Anh (TAMRI) trong 3 ngày, từ ngày 7-9/9.

Lỗ tiểu lệch thấp, còn gọi là lỗ tiểu đóng thấp là một bất thường bẩm sinh thường gặp ở dương vật. Thay vì lỗ tiểu phải nằm đúng ở vị trí đỉnh quy đầu thì lỗ tiểu lại “đi lạc”, nằm ở mặt dưới dương vật, có thể nằm bất cứ đâu từ quy đầu đến bìu. Các dị tật có thể đi kèm lỗ tiểu đóng thấp thường thấy là tinh hoàn ẩn, thoát vị bẹn, vùi dương vật, cong dương vật…

Lỗ tiểu đóng thấp thường được phân loại thành 3 thể: thể trước (thể nhẹ), thể giữa, thể sau (thể nặng). Vị trí lỗ tiểu sai khiến dòng nước tiểu yếu, không bắn thành tia ra xa mà rơi xuống bẹn hoặc chân khiến một số trẻ phải đi tiểu ngồi.  Khi trưởng thành, trẻ có thể gặp khó khăn khi quan hệ tình dục.

Nguyên nhân gây ra bất thường này chưa được xác định. Một số yếu tố nguy cơ như di truyền, người mẹ trong quá trình mang thai tiếp xúc với hóa chất khiến rối loạn nội tiết… Mục tiêu phẫu thuật điều trị lỗ tiểu lệch thấp là phục hồi chức năng sinh lý, đưa “cậu nhỏ” về hình thái bình thường (thẳng khi cương, lỗ tiểu ở đỉnh quy đầu). Dị tật không nguy hiểm tính mạng nhưng các trường hợp điều trị muộn hoặc phẫu thuật có biến chứng phải điều trị nhiều lần sẽ ảnh hưởng tâm lý, sinh lý và chất lượng sống của bệnh nhi và gia đình.

Bác sĩ Phạm Ngọc Thạch cho biết tỷ lệ bé trai bị lỗ tiểu đóng thấp từ 1/200 đến 1/300 trẻ, tức cứ 200-300 trẻ sẽ có 1 trẻ mắc. Con số này có thể cao hơn, khoảng 1/150 ở một số nghiên cứu mới.

Mỗi năm, Bệnh viện Nhi đồng 2 TP.HCM mổ điều trị trung bình 300-400 trường hợp lỗ tiểu đóng thấp. Tại Bệnh viện Nhi đồng 1 TP.HCM, mỗi năm có thể lên tới hàng ngàn ca, trung bình 3 ca mỗi ngày. Trong đó, nhiều ca là mổ lại để xử trí biến chứng của lần mổ trước, được các bệnh viện tuyến dưới chuyển bệnh nhân tới.

Dù vậy, thực tế Việt Nam thiếu bác sĩ phẫu thuật tiết niệu trẻ em. TP.HCM có 3 bệnh viện chuyên khoa nhi và một số bệnh viện khác có trung tâm tiết niệu có triển khai phẫu thuật tiết niệu nhi. Tuy nhiên, “số lượng bác sĩ được đào tạo bài bản, có chuyên khoa phẫu thuật tiết niệu cho trẻ em ở TP.HCM khoảng 5-7 người. Toàn quốc cũng chỉ có 10-15 bác sĩ”, bác sĩ Thạch chia sẻ. So với số lượng bác sĩ phẫu thuật tiết niệu người lớn, đây là con số rất bé nhỏ, hai bác sĩ cùng nhận định.

Thiếu bác sĩ, bệnh nhi đông khiến danh sách chờ mổ tại Bệnh viện Nhi đồng 1 và Bệnh viện Nhi đồng 2 kéo dài. Nhiều trường hợp chờ 3-6 tháng mới đến lượt. Mặt khác, một số cuộc mổ phức tạp và khó khăn hơn khi cần xử trí biến chứng của lần mổ trước đó. Phẫu thuật nhiều lần, đặc biệt khi trẻ đã đi học, nhận biết được sự khiếm khuyết, khác biệt của bản thân so với bạn bè hoặc khi biến chứng nặng không giải quyết được, ảnh hưởng tâm lý, sinh lý, khả năng làm cha sau này của trẻ.

“Do đó, để đáp ứng nhu cầu lớn như hiện nay, Việt Nam cần có nhiều chuyên gia được đào tạo phẫu thuật tiết niệu nhi bài bản”, bác sĩ Hùng nói.

Bên cạnh đó, điều trị lỗ tiểu đóng thấp là một kỹ thuật phức tạp, tỷ lệ biến chứng cao. Ở thể nhẹ ghi nhận tỷ lệ biến chứng khoảng 5%-10%, ở thể trung bình và nặng lên tới 10%-40%, tùy từng trung tâm. Tại một số cơ sở y tế, các bác sĩ chuyên khoa ngoại tổng quát, tiết niệu người lớn cũng thực hiện phẫu thuật điều trị lỗ tiểu đóng thấp. Một số trường hợp thất bại, để lại nhiều biến chứng nặng nề như cong dương vật, rò niệu đạo, hẹp niệu đạo…

Nếu đã có biến chứng, người bệnh phải mổ lại. Lúc này, tỷ lệ xuất hiện lại các biến chứng càng cao. Do vậy, ngay từ lần phẫu thuật đầu tiên bác sĩ cần “chắc tay”. Ca mổ lại thường diễn ra sau khoảng 6 tháng, khi cơ thể trẻ phục hồi, bác sĩ Thạch chia sẻ.

Mặt khác, theo bác sĩ Hùng, sau ca mổ lỗ tiểu đóng thấp, biến chứng cong, ngắn dương vật thường xảy ra. Tuy nhiên biến chứng không bộc lộ ngay sau cuộc mổ, hay 1-2 năm hậu phẫu mà có thể diễn tiến âm thầm trong hàng chục năm. Khi trẻ dậy thì, trưởng thành và lập gia đình, tần suất cương dương vật nhiều thì các biến chứng, nhược điểm các phương pháp mổ mới thể hiện rõ. Sửa cong dương vật là khó nhất, thách thức đau đầu với các phẫu thuật viên.

Các bác sĩ khuyến cáo, dị tật lỗ tiểu lệch thấp rất phổ biến. Dị tật ảnh hưởng lớn đến sức khỏe tâm lý, sinh lý của trẻ. Phẫu thuật là phương pháp duy nhất để điều trị bệnh. Cần chọn thời điểm mổ thích hợp, vừa tránh được các tác động xấu về mặt tâm lý nhưng vẫn có khả năng thực hiện kỹ thuật dễ dàng, ít biến chứng hơn khi trẻ lớn.

Theo hướng dẫn của Hội Niệu Nhi châu Âu, giai đoạn vàng để phẫu thuật là 6-18 tháng tuổi, hoàn tất trước khi trẻ đi học. Đặc biệt, phụ huynh khi phát hiện dấu hiệu bất thường ở cơ quan sinh dục của con nên đưa trẻ đến các những trung tâm nhi khoa, nơi có bác sĩ phẫu thuật tiết niệu nhi để tỷ lệ thành công cao hơn.